امنیت سایبری به مجموعه اقدامات و تدابیری گفته می‌شود که برای حفاظت از سیستم‌های کامپیوتری، شبکه‌ها، داده‌ها و سایر منابع اطلاعاتی در برابر دسترسی، استفاده، افشا، اختلال، تغییر یا تخریب غیرمجاز انجام می‌شود. با گسترش فناوری اطلاعات و افزایش وابستگی جوامع به سیستم‌های دیجیتال، اهمیت امنیت سایبری به شدت افزایش یافته است.
امنیت سایبری چیست؟
امنیت سایبری شامل طیف وسیعی از فعالیت‌ها از جمله طراحی سیستم‌های امن، اجرای سیاست‌های امنیتی، آموزش کاربران، انجام تست‌های نفوذ، و مدیریت رخدادهای امنیتی است. هدف اصلی امنیت سایبری، حفظ یکپارچگی، محرمانگی و دسترس‌پذیری اطلاعات است. یکپارچگی به معنای اطمینان از اینکه داده‌ها دستکاری نشده‌اند، محرمانگی به معنای حفظ اطلاعات حساس در برابر دسترسی افراد غیرمجاز، و دسترس‌پذیری به معنای اطمینان از دسترسی کاربران مجاز به اطلاعات مورد نیازشان در هر زمان است. تهدیدات سایبری شامل انواع مختلفی از حملات مانند هک کردن، بدافزارها، مهندسی اجتماعی، حملات DDoS، و سرقت داده‌ها می‌شوند. برای مقابله با این تهدیدات، سازمان‌ها و افراد باید از ابزارها و روش‌های امنیتی مختلفی استفاده کنند. این ابزارها شامل فایروال‌ها، سیستم‌های تشخیص نفوذ، نرم‌افزارهای آنتی‌ویروس، رمزنگاری، و آموزش کاربران در زمینه امنیت سایبری است. با توجه به پیچیدگی روزافزون تهدیدات سایبری، امنیت سایبری به یک چالش بزرگ برای سازمان‌ها و افراد تبدیل شده است. از این‌رو، سازمان‌ها برای مقابله با این تهدیدات به سراغ سه راهکار مهم CERT، CSIRT و SOC رفته‌اند که هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند.
تیم پاسخگویی به رخدادهای امنیت کامپیوتری (Computer Emergency Response Team)
CERT سرنام (Computer Emergency Response Team) ، تیمی تخصصی است که وظیفه شناسایی، تحلیل، پاسخگویی و پیشگیری از حوادث امنیتی سایبری را بر عهده دارد. این تیم‌ها معمولا در سازمان‌ها، شرکت‌ها و حتی در سطح ملی تشکیل می‌شوند تا در برابر تهدیدات روزافزون سایبری از جمله حملات سایبری، ویروس‌ها، بدافزارها، و سایر حملات مخرب از سیستم‌ها و داده‌های سازمان حفاظت کنند. این تیم با نظارت مداوم بر شبکه‌ها و سیستم‌ها، شناسایی سریع تهدیدات، تحلیل دقیق حوادث، و ارائه راهکارهای مناسب برای کاهش آسیب‌ها و جلوگیری از تکرار آن‌ها، نقش بسیار مهمی در حفظ امنیت سایبری ایفا می‌کنند. علاوه بر این، تیم‌های واکنش سریع با یکدیگر و با سایر سازمان‌های مرتبط در حوزه امنیت سایبری همکاری می‌کنند تا اطلاعات و تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و به صورت جمعی در برابر تهدیدات سایبری مقابله کنند. وظایف اصلی تیم تیم پاسخگویی به رخدادهای امنیتی کامپیوتری را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
- نظارت و پایش مداوم: رصد شبکه‌ها و سیستم‌ها برای شناسایی فعالیت‌های مشکوک و تهدیدات احتمالی.
- تحلیل حوادث: بررسی دقیق حوادث امنیتی برای تعیین علت وقوع، میزان خسارت و راه‌های مقابله با آن.
- پاسخگویی به حوادث: انجام اقدامات لازم برای کاهش آسیب‌های ناشی از حوادث امنیتی و بازیابی سیستم‌ها.
- آموزش و آگاهی‌رسانی: آموزش کارکنان در مورد مسائل امنیتی و آگاه‌سازی آن‌ها در مورد تهدیدات جدید.
- همکاری با سایر سازمان‌ها: همکاری با سایر تیم‌های واکنش سریع و سازمان‌های مرتبط برای تبادل اطلاعات و تجربیات.
با توجه به اهمیت روزافزون امنیت سایبری، تشکیل و تقویت تیم پاسخگویی به رخدادهای امنیتی کامپیوتری در سازمان‌ها و کشورها به عنوان یک ضرورت تلقی می‌شود. این تیم‌ها با ارائه خدمات تخصصی و به موقع، نقش مهمی در حفظ امنیت اطلاعات و زیرساخت‌های حیاتی ایفا می‌کنند.
تیم واکنش به حوادث امنیت کامپیوتری (Computer Security Incident Response Team)
CSIRT سرنام (Computer Security Incident Response Team)، تیم متشکل از کارشناسان خبره امنیتی است که با هدف شناسایی، تحلیل، پاسخگویی و پیشگیری از حوادث امنیتی سایبری در سازمان‌ها و شرکت‌ها تشکیل می‌شود. این تیم سرویس‌ها و همچنین پشتیبانی‌های فنی در ارتباط با ارزیابی، مدیریت و پیشگیری از رخدادهای مهم سایبری ارائه می‌دهند و نقش مهمی در هماهنگ‌سازی تلاش‌های واکنش به حوادث در یک سازمان دارند. به بیان دقیق‌تر، هدف اصلی تیم پاسخگویی به حوادث امنیت رایانه، پاسخگویی سریع و لحظه‌ای به اتفاقات امنیتی است، بازگرداندن شراطی در کوتاه‌ترین زمان به حالت عادی و به حداقل رساندن آسیب‌ها است. برای این منظور، تیم پاسخگویی به حوادث امنیت رایانهدر چهار مرحله فرآیند پاسخگویی به حادثه را انجام می‌دهد. این چهار مرحله که توسط موسسه ملی استاندارد و فناوری (NIST) به تصویب رسیده‌اند به شرح زی است:
- آماده‌سازی.
- تشخیص و تجزیه و تحلیل.
- مهار، پاک‌سازی و خنثی‌سازی حمله و بازیابی.
- فعالیت پس از حادثه.
تیم پاسخگویی به حوادث امنیت رایانه برای انجام این چهار مرحله مسئولیت‌های مختلفی دارند که از مهم‌ترین آن‌ها باید به آماده‌سازی و به‌روزرسانی طرح‌های واکنش به حادثه، نگهداری و جمع‌آوری شواهد و اطلاعات و ارائه آن‌ها به نهادهای مربوطه، شناسایی، ارزیابی و تجزیه و تحلیل رخدادها، هماهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی در ارتباط با اقدامات انجام شده، بازیابی از حادثه، گزارش حادثه، حساب‌رسی و ممیزی، ارزیابی خط‌مشی‌های امنیتی و ارائه راهکارهایی برای پیشگیری از بروز حوادث در آینده اشاره کرد.
مرکز عملیات امنیت (SOC)؛ قلب تپنده دفاع سایبری
مرکز عملیات امنیت SOC سرنام (Security Operations Center)، واحدی است که به طور مداوم بر وضعیت امنیتی شبکه و سیستم‌های یک سازمان نظارت می‌کند. این مرکز با بهره‌گیری از ابزارها و فناوری‌های پیشرفته و نیروی انسانی متخصص، به شناسایی، تحلیل و پاسخگویی به حوادث امنیتی می‌پردازد. SOC قلب تپنده دفاع سایبری سازمان‌ها محسوب می‌شود. این مرکز با جمع‌آوری و تحلیل داده‌های مختلف از سرتاسر شبکه، به دنبال الگوها و فعالیت‌های غیرعادی است که ممکن است نشان‌دهنده یک تهدید امنیتی باشد. پس از شناسایی تهدید، تیم SOC اقدامات لازم برای مقابله با آن را انجام می‌دهد، مانند مسدود‌سازی دسترسی مهاجمان، حذف بدافزار و بازیابی سیستم‌های آسیب‌دیده. چرا مرکز عملیات امنیت مهم است؟ این مرکز به سازمان‌ها در کاهش ریسک حملات سایبری کمک می‌کند. با شناسایی و مقابله سریع با تهدیدات، مرکز عملیات امنیت از سازمان‌ها در برابر خسارات مالی، جریمه‌ها و نشت اطلاعات محافظت می‌کند. همچنین، به سازمان کمک می‌کند تا برای مقابله با تهدیدات سایبری آماده‌تر باشد و سریع‌تر به آن‌ها پاسخ دهند. به بیان دقیق‌تر، با شناسایی و رفع مشکلات امنیتی در مراحل اولیه، مرکز عملیات امنیت مانع از هزینه‌های ناشی از وقوع حوادث بزرگ می‌شود. این در حالی است که بسیاری از سازمان‌ها ملزم به رعایت مقررات امنیتی هستند. مرکز عملیات امنیت می‌تواند به سازمان‌ها در برآورده کردن این الزامات کمک کند. به طور کلی، مرکز عملیات امنیت یک مرکز حیاتی و کلیدی برای سازمان‌هایی است که به امنیت اطلاعات خود اهمیت می‌دهد. با سرمایه‌گذاری در زمینه پیاده‌سازی یک مرکز عملیات امنیت قوی، سازمان‌ها می‌توانند از خود در برابر تهدیدات روزافزون سایبری محافظت کنند.
تفاوت سه اصطلاح CERT، CSIRT و SOC
CERT، CSIRT و SOC سه اصطلاحی هستند که در حوزه امنیت سایبری به کار می‌روند و اغلب با هم اشتباه گرفته می‌شوند، اما هر کدام وظایف و تمرکز متفاوتی دارند.
CERT سرنام Computer Emergency Response Team به تیم پاسخگویی به حوادث رایانه‌ای اشاره دارد. این تیم‌ها معمولا در سطح سازمانی یا ملی فعالیت می‌کنند و وظیفه شناسایی، تحلیل و مقابله با تهدیدات سایبری در مقیاس بزرگ را برعهده دارند. CERTها اغلب به عنوان مراکز تخصصی در زمینه امنیت سایبری عمل می‌کنند و به سازمان‌ها و شرکت‌ها در زمینه ارتقای امنیت سایبری مشاوره می‌دهند.
CSIRT سرنام Computer Security Incident Response Team تیم پاسخگویی به حوادث امنیتی کامپیوتری است. این تیم‌ها عمدتا در سطح سازمانی یا صنعتی فعالیت می‌کنند و همانند CERT وظیفه شناسایی، تحلیل و مقابله با تهدیدات سایبری در سطح سازمان را بر عهده دارند. CSIRT ها معمولا زیرمجموعه CERTها هستند و تمرکز آن‌ها بر روی حوادث امنیتی خاص سازمان است.
SOC سرنام Security Operations Center به مرکز عملیات امنیتی اشاره دارد. SOC یک واحد عملیاتی است که به صورت مداوم بر وضعیت امنیتی شبکه و سیستم‌های یک سازمان نظارت می‌کند. SOCها با استفاده از ابزارها و فناوری‌های پیشرفته، به شناسایی، تحلیل و پاسخگویی به حوادث امنیتی می‌پردازند. SOCها معمولا شامل تیم‌های CSIRT هستند و وظایف گسترده‌تری از جمله نظارت، تحلیل، پاسخگویی و بهبود مستمر وضعیت امنیتی سازمان را بر عهده دارند.
به طور خلاصه، CERTها در سطح کلان و بین‌المللی فعالیت می‌کنند، CSIRTها در سطح سازمان‌ها فعالیت می‌کنند و SOCها واحدهای عملیاتی هستند که به صورت مداوم بر وضعیت امنیتی سازمان نظارت می‌کنند. هرچند که این سه اصطلاح شباهت‌های زیادی دارند، اما تفاوت‌های آن‌ها در سطح فعالیت، تمرکز و وظایف آن‌ها است. در بسیاری از سازمان‌ها، این سه اصطلاح به صورت مترادف استفاده می‌شوند، اما درک تفاوت‌های آن‌ها برای درک بهتر ساختار امنیتی یک سازمان ضروری است. به بیان دقیق‌تر، یک سازمان می‌تواند یک یا چند CSIRT داشته باشد که زیر نظر یک SOC فعالیت می‌کنند. همچنین، این سازمان ممکن است با یک CERT ملی یا بین‌المللی نیز همکاری کند. انتخاب اینکه کدام یک از این تیم‌ها برای سازمان مناسب است، به اندازه و پیچیدگی سازمان، نوع فعالیت‌ها و میزان تهدیدات سایبری که با آن مواجه است بستگی دارد.
CERT/CSIRT/CIRT یا SOC، کدامیک را پیاده‌سازی کنیم؟
انتخاب بین پیاده‌سازی CERT، CSIRT، CIRT یا SOC بستگی به عوامل متعددی از جمله اندازه سازمان، پیچیدگی زیرساخت فناوری اطلاعات، بودجه، تهدیدات امنیتی که با آن‌ها مواجه هستید و اهداف امنیتی شما دارد. به طور کلی، CERT بیشتر بر تحقیق، توسعه استانداردها و ارائه راهنمایی‌های کلی در حوزه امنیت سایبری متمرکز هستند. اگر سازمان شما کوچک یا متوسط است، پیاده‌سازی یک CERT کامل ممکن است مقرون به صرفه نباشد. CSIRT و CIRT هر دو به تیم پاسخگویی به حوادث امنیتی کامپیوتری اشاره دارند. CSIRT معمولا در سطح سازمانی فعالیت می‌کند و تمرکز آن بر روی مدیریت حوادث امنیتی خاص سازمان است. CIRT نیز مشابه CSIRT است اما ممکن است دامنه فعالیت گسترده‌تری داشته باشد. اگر سازمان شما به دنبال یک تیم اختصاصی برای مدیریت حوادث امنیتی است، پیاده‌سازی یک CSIRT یا CIRT می‌تواند گزینه مناسبی باشد. SOC یک مرکز عملیات امنیتی است که به صورت مداوم بر وضعیت امنیتی شبکه و سیستم‌های یک سازمان نظارت می‌کند. SOCها معمولا شامل تیم‌های CSIRT هستند و وظایف گسترده‌تری از جمله نظارت، تحلیل، پاسخگویی و بهبود مستمر وضعیت امنیتی سازمان را بر عهده دارند. اگر سازمان شما به نظارت مداوم و جامع بر وضعیت امنیتی نیاز دارد، پیاده‌سازی یک SOC می‌تواند گزینه مناسبی باشد. به طور کلی، هنگام انتخاب بین این گزینه‌ها، پیشنهاد می‌کنیم به نکات زیر دقت کنید:
- اندازه و پیچیدگی سازمان: سازمان‌های بزرگ‌تر معمولا به یک SOC نیاز دارند، در حالی که سازمان‌های کوچک‌تر ممکن است با یک CSIRT یا CIRT به خواسته‌های خود برسند.
- بودجه: پیاده‌سازی و نگهداری یک SOC معمولا هزینه بیشتری نسبت به یک CSIRT یا CIRT دارد.
- تهدیدات امنیتی: نوع و میزان تهدیداتی که سازمان با آن‌ها مواجه است، در انتخاب گزینه مناسب تاثیرگذار است.
- اهداف امنیتی: اهداف امنیتی سازمان تعیین می‌کند به کدام یک از این گزینه‌ها نیاز دارید.
توصیه می‌شود قبل از تصمیم‌گیری، با کارشناسان امنیت سایبری مشورت کنید تا بهترین گزینه برای سازمان خود را انتخاب کنید. کارشناسان امنیتی مفتاح رایانه‌افزار با سال‌ها تجربه فنی در این حوزه، قادر هستند به شما در انتخاب گزینه درست و پیاده‌سازی آن کمک کنند.
نویسنده: حمیدرضا تائبی
