جرم‌شناسی دیجیتال
جرم‌شناسی دیجیتال (Digital forensics)، شاخه‌ای از علم جرم‌شناسی در دنیای امنیت سایبری است که به بررسی و تحلیل شواهد دیجیتال می‌پردازد. این رشته با استفاده از روش‌ها و ابزارهای تخصصی، داده‌های موجود در دستگاه‌های الکترونیکی مانند کامپیوتر، تلفن همراه، سرورها و سایر دستگاه‌های ذخیره‌سازی اطلاعات را جمع‌آوری، حفظ و تحلیل می‌کند تا بتواند به سوالات حقوقی و قضایی پاسخ دهد.
جرم‌شناسی دیجیتال در موارد مختلفی از جمله تحقیقات جنایی، اختلافات تجاری، جرایم سایبری و حملات سایبری مورد استفاده قرار می‌گیرد. کارشناسان با استفاده از ابزارهای تخصصی، قادر به بازیابی اطلاعات حذف شده، تحلیل ترافیک شبکه، شناسایی الگوهای رفتاری و کشف ارتباطات پنهان در داده‌ها هستند. این اطلاعات می‌تواند به عنوان مدرک در دادگاه‌ها ارائه شود.
مراحل اصلی در جرم‌شناسی دیجیتالی
فرآیند جرم‌شناسی دیجیتالی با شناسایی و جمع‌آوری شواهد آغاز می‌شود. در این مرحله، دستگاه‌های الکترونیکی مرتبط به صورت ایمن و ایزوله شده در اختیار متخصصان قرار می‌گیرند و از آن‌ها کپی دقیق تهیه می‌شود تا از دستکاری داده‌ها جلوگیری شود. این مرحله بسیار حساس است زیرا هرگونه اشتباه در این مرحله می‌تواند منجر به از بین رفتن شواهد و بی‌اعتبار شدن نتایج شود. در مرحله بعد، شواهد جمع‌آوری شده باید به صورت ایمن نگهداری شوند تا از تغییر یا حذف آن‌ها جلوگیری شود. این امر به ویژه در مواردی که پرونده به دادگاه کشیده می‌شود، از اهمیت بالایی برخوردار است. هنگامی که شواهد جمع‌آوری شدند نوبت به تحلیل شواهد می‌رسد. در این مرحله، داده‌های جمع‌آوری شده به دقت تحلیل می‌شوند تا اطلاعات مفید و مرتبط با پرونده استخراج شود. این تحلیل شامل بررسی سیستم فایل‌ها، بازیابی اطلاعات حذف شده، تحلیل ترافیک شبکه، بررسی تاریخچه مرورگر و سایر فعالیت‌های دیجیتال است. نکته مهمی که باید در این مرحله به آن دقت کنید این است که تمام مراحل انجام شده در طول تحقیق باید به دقت مستند شوند. این مستندات شامل گزارش‌های فنی، تصاویر، نمودارها و سایر شواهد فیزیکی است. مستندسازی دقیق به کارشناس کمک می‌کند در دادگاه به خوبی از یافته‌های خود دفاع کند. در نهایت، نتایج تحلیل‌ها به صورت یک گزارش جامع و قابل فهم ارائه می‌شود که می‌تواند به عنوان مدرک در دادگاه استفاده شود. این گزارش باید به زبان ساده و قابل فهم برای قضات و وکلا نوشته شود و تمام مراحل تحقیق و نتایج حاصل از آن به طور کامل شرح داده شود.
چرا جرم‌شناسی دیجیتال مهم است؟
با افزایش استفاده و گسترش روزافزون فناوری اطلاعات در همه جنبه‌های زندگی، جرم‌شناسی دیجیتال به یکی از مهم‌ترین رشته‌های علمی در دنیای امنیت سایبری تبدیل شده است. این رشته به دستگاه‌های قضایی کمک می‌کند با جرایم پیچیده و نوظهور مقابله کنند. همچنین، جرم‌شناسی دیجیتال به سازمان‌ها کمک می‌کند تا امنیت سیستم‌های اطلاعاتی خود را بهبود بخشند و از خود در برابر حملات سایبری محافظت کنند.
کاربردهای گسترده جرم‌شناسی دیجیتال
همان‌گونه که پیش‌تر اشاره کردیم، با گسترش روزافزون فناوری اطلاعات و افزایش جرایم سایبری، نقش جرم‌شناسی دیجیتال در کشف جرم و اجرای عدالت بیش از پیش پررنگ شده است. این رشته نه تنها در تحقیقات جنایی برای شناسایی مجرمان و اثبات جرم، بلکه در حوزه‌های مختلفی مانند جرایم سایبری، اختلافات تجاری، حقوق دیجیتال و حوادث امنیتی سازمان‌ها نیز کاربرد دارد. با تحلیل داده‌های موجود در دستگاه‌های الکترونیکی، کارشناسان جرم‌شناسی دیجیتال می‌توانند به اطلاعات ارزشمندی درباره نحوه وقوع جرم، هویت مجرم، ارتباط بین افراد و الگوهای رفتاری دست پیدا کنند. همچنین، این رشته در بررسی حملات سایبری، بازیابی اطلاعات از دست رفته، اثبات مالکیت معنوی و حل اختلافات تجاری نیز به کار می‌رود. به طور خلاصه، جرم‌شناسی دیجیتال به عنوان یک ابزار قدرتمند، به متخصصان اجازه می‌دهد شواهد دیجیتال را جمع‌آوری، تحلیل و تفسیر کنند و در نتیجه به کشف حقیقت و اجرای عدالت کمک کنند.
انواع جرم‌شناسی در امنیت سایبری
با توجه به تنوع دستگاه‌ها و سیستم‌های مورد استفاده در محیط‌های دیجیتالی، فارنزیک دیجیتال به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شود که هر کدام به بررسی نوع خاصی از شواهد می‌پردازند. در ادامه به بررسی برخی از مهم‌ترین انواع فارنزیک در امنیت سایبری می‌پردازیم.
1. جرم‌شناسی شبکه (Network Forensics)
- هدف: بررسی و تحلیل ترافیک شبکه برای شناسایی حملات سایبری، نفوذ به سیستم‌ها، سرقت اطلاعات و سایر فعالیت‌های مشکوک.
- روش‌ها: تحلیل بسته‌های داده، بررسی لاگ‌های شبکه، تجزیه و تحلیل پروتکل‌های شبکه و استفاده از ابزارهای تخصصی.
- کاربردها: شناسایی حملات DDoS، اسکن‌های پورت، نفوذ به سیستم‌ها، سرقت اطلاعات و سایر فعالیت‌های مخرب.
2. جرم‌شناسی سیستم‌های عامل (Operating System Forensics)
- هدف: بررسی سیستم‌های عامل برای شناسایی تغییرات ایجاد شده در سیستم، بازیابی اطلاعات حذف شده، تحلیل لاگ‌های سیستم و شناسایی فعالیت‌های مخرب.
- روش‌ها: تحلیل فایل‌های سیستم، بررسی رجیستری، آنالیز حافظه و استفاده از ابزارهای تخصصی.
- کاربردها: شناسایی ویروس‌ها، بدافزارها، روت‌کیت‌ها، بررسی فعالیت‌های کاربران و شناسایی تغییرات غیرمجاز در سیستم.
3. جرم‌شناسی دیسک (Disk Forensics)
- هدف: بررسی دیسک‌های سخت، فلش مموری‌ها و سایر دستگاه‌های ذخیره‌سازی برای بازیابی اطلاعات حذف شده، شناسایی فایل‌های مخفی و تحلیل ساختار سیستم فایل.
- روش‌ها: استفاده از ابزارهای تخصصی برای بازیابی اطلاعات، تحلیل پارتیشن‌ها و بررسی ساختار فایل‌ها.
- کاربردها: بازیابی اطلاعات حذف شده، شناسایی داده‌های پنهان، تحلیل دیسک‌های رمزنگاری شده و بررسی دیسک‌های آسیب دیده.
4. جرم‌شناسی موبایل (Mobile Forensics)
- هدف: بررسی تلفن‌های همراه، تبلت‌ها و سایر دستگاه‌های تلفن همراه برای بازیابی پیام‌ها، تماس‌ها، مخاطبان، تصاویر، ویدئوها و سایر داده‌های موجود در دستگاه.
- روش‌ها: استفاده از ابزارهای تخصصی برای استخراج داده‌ها از دستگاه‌های مختلف، تحلیل سیستم عامل دستگاه و بررسی کارت حافظه.
- کاربردها: تحقیقات جنایی، بررسی جرایم سایبری مرتبط با دستگاه‌های تلفن همراه، بازیابی اطلاعات از دستگاه‌های گم شده یا سرقت شده.
5. جرم‌شناسی ایمیل (Email Forensics)
- هدف: بررسی ایمیل‌ها و پیوست‌های آن‌ها برای شناسایی فعالیت‌های مخرب، کلاهبرداری‌های اینترنتی و سایر جرایم سایبری.
- روش‌ها: تحلیل سرورهای ایمیل، بررسی پروتکل‌های ایمیل، تحلیل محتوای ایمیل‌ها و پیوست‌ها.
- کاربردها: شناسایی حملات فیشینگ، اسپم، بدافزارهای منتشر شده از طریق ایمیل و بررسی ارتباطات مشکوک.
6. فارنزیک پایگاه داده (Database Forensics)
- هدف: بررسی پایگاه‌های داده برای شناسایی تغییرات غیرمجاز، سرقت اطلاعات و سایر فعالیت‌های مخرب.
- روش‌ها: تحلیل ساختار پایگاه داده، بررسی لاگ‌های پایگاه داده و تحلیل داده‌های موجود در پایگاه داده.
- کاربردها: شناسایی حملات به پایگاه داده، بررسی تقلب در داده‌ها و بازیابی اطلاعات از دست رفته.
ابزارهای مورد استفاده در جرم‌شناسی دیجیتال
برای انجام جرم‌شناسی دیجیتال، متخصصان از طیف گسترده‌ای از ابزارها و نرم‌افزارها استفاده می‌کنند. این ابزارها به آن‌ها اجازه می‌دهند تا داده‌ها را از دستگاه‌های مختلف استخراج کنند، آن‌ها را تحلیل کنند و شواهد قانونی را استخراج نمایند. ابزارهای مورد استفاده در جرم‌شناسی دیجیتال به طور کلی به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند.
اولین گروه ابزارهای تصویربرداری از دیسک هستند. این ابزارها برای ایجاد یک کپی دقیق بیت به بیت از یک دیسک سخت یا سایر رسانه‌های ذخیره‌سازی استفاده می‌شوند. این کار به منظور حفظ تمامیت داده‌ها و جلوگیری از تغییر آن‌ها انجام می‌شود. نمونه‌هایی از این ابزارها عبارتند از: FTK Imager، EnCase Forensic و DD. گروه بعدی، ابزارهای تحلیل سیستم فایل هستند. این ابزارها برای بررسی ساختار سیستم فایل، بازیابی فایل‌های حذف شده، شناسایی فایل‌های پنهان و تحلیل فعالیت‌های اخیر روی سیستم استفاده می‌شوند. برخی از نمونه‌های معروف این ابزارها Autopsy، Sleuth Kit و WinHex هستند. گروه بعدی، ابزارهای تحلیل حافظه هستند. این ابزارها برای بررسی حافظه رم سیستم استفاده می‌شوند و به متخصصان اجازه می‌دهند تا فرآیندهای در حال اجرا، داده‌های موجود در حافظه و سایر اطلاعات مرتبط را تحلیل کنند. Volatility، Memoryze و WinDDM از نمونه‌های مطرح در این حوزه هستند.
علاوه بر موارد یاد شده، متخصصان از ابزارهای تحلیل شبکه نیز استفاده می‌کنند. این ابزارها برای تحلیل ترافیک شبکه، شناسایی حملات سایبری، بررسی لاگ‌های شبکه و تحلیل بسته‌های داده استفاده می‌شوند. برای این منظور از ابزارهایی مثل Wireshark، tcpdump و NetFlow Analyzer استفاده می‌شود. در ارتباط با تجهیزات سیار نیز، متخصصان از ابزارهای تحلیل موبایل استفاده می‌کنند. این ابزارها برای استخراج داده‌ها از تلفن‌های همراه، تبلت‌ها و سایر دستگاه‌های تلفن همراه استفاده می‌شوند. این داده‌ها شامل پیام‌ها، تماس‌ها، مخاطبان، تصاویر، ویدئوها و سایر اطلاعات موجود در دستگاه است. از ابزارهای شناخته شده در این زمینه باید به Cellebrite UFED، Oxygen Forensic Suite و GrayKey اشاره کرد.
با توجه به این‌که، طیف گسترده‌ای از حملات سایبری از طریق سرویس‌های ایمیل انجام می‌شود، کارشناسان در این حوزه از ابزارهای تحلیل ایمیل استفاده می‌کنند. این ابزارها برای تحلیل ایمیل‌ها، پیوست‌ها و سرورهای ایمیل استفاده می‌شوند. این ابزارها به متخصصان اجازه می‌دهند تا ایمیل‌های حذف شده را بازیابی کنند، ارتباطات مشکوک را شناسایی کنند و سرنخ‌هایی درباره فعالیت‌های مجرمانه پیدا کنند. EmailXtractor، OutlookSpy و Forensics Toolkit از ابزارهای مطرح در این زمینه هستند. علاوه بر این ابزارها، متخصصان از نرم‌افزارهای ویرایشگر هگزادسیمال، ابزارهای رمزنگاری، ابزارهای تجزیه و تحلیل داده‌ها و سایر ابزارهای تخصصی نیز استفاده می‌کنند. به طور کلی، انتخاب ابزار مناسب برای یک پرونده به عوامل مختلفی مثل نوع دستگاه، سیستم عامل، نوع جرم و اهداف تحقیق بستگی دارد.
مثالی از نحوه انجام جرم‌شناسی دیجیتال در ارتباط با حافظه اصلی
جرم‌شناسی حافظه به بررسی محتوای حافظه سیستم‌های کامپیوتری می‌پردازد تا بتوان به شواهدی از فعالیت‌های مخرب، مانند حملات سایبری، نفوذ به سیستم و اجرای بدافزارها دست یافت. این نوع جرم‌شناسی بسیار مهم است، زیرا بسیاری از اطلاعات حساس و موقتی در حافظه سیستم ذخیره می‌شوند و ممکن است پس از خاموش شدن سیستم از بین بروند. برای درک بهتر موضوع اجازه دهید به مثالی اشاره داشته باشیم. فرض کنید سازمانی با یک حمله سایبری روبرو شده است. مهاجم به سیستم نفوذ کرده و اقدام به سرقت اطلاعات حساس کرده است. پس از کشف حمله، تیم امنیت سازمان تصمیم می‌گیرد که با استفاده از جرم‌شناسی حافظه به بررسی دقیق‌تر ماجرا بپردازد. مراحل انجام کار به شرح زیر است:
جمع‌آوری تصویر حافظه: ابتدا، یک تصویر دقیق از حافظه سیستم آلوده گرفته می‌شود. این کار باید به سرعت و با استفاده از ابزارهای تخصصی انجام شود، زیرا محتوای حافظه با هر بار راه اندازی مجدد سیستم تغییر می‌کند.
تحلیل تصویر حافظه: تصویر گرفته شده با استفاده از ابزارهای تحلیل حافظه مانند Volatility مورد بررسی قرار می‌گیرد. این ابزارها به متخصصان اجازه می‌دهند تا فرآیندهای در حال اجرا، شبکه‌های متصل، فایل‌های باز، رجیستری سیستم و سایر اطلاعات مهم را بررسی کنند.
شناسایی فعالیت‌های مشکوک: با تحلیل تصویر حافظه، متخصصان به دنبال نشانه‌هایی از فعالیت‌های مشکوک مانند فرآیندهای غیرعادی، اتصالات شبکه به آدرس‌های IP ناشناخته، فایل‌های اجرایی مشکوک و تغییرات غیرمجاز در تنظیمات سیستم می‌گردند.
کشف شواهد: با بررسی دقیق‌تر، ممکن است متخصصان به شواهدی از اجرای بدافزارها، دسترسی غیرمجاز به سیستم، سرقت اطلاعات حساس و سایر فعالیت‌های مجرمانه دست پیدا کنند.
بازسازی وقایع: با استفاده از اطلاعات به دست آمده از تحلیل حافظه، متخصصان می‌توانند به ترتیب زمانی وقایع رخ داده را بازسازی کنند و به این ترتیب به درک بهتری از نحوه انجام حمله و اهداف مهاجم دست پیدا کنند.
مفتاح رایانه‌افزار و خدمات جرم‌شناسی دیجیتالی
مفتاح رایانه‌افزار، پیشرو در حوزه امنیت سایبری، با ارائه خدمات تخصصی جرم‌شناسی دیجیتال، به سازمان‌ها کمک می‌کند به طور موثر با تهدیدات سایبری مقابله کنند. ما با تحلیل دقیق شواهد دیجیتال، شناسایی مهاجمان، بازیابی اطلاعات از دست رفته و ارائه گزارش‌های جامع قضایی، به شما در حفظ امنیت اطلاعات و دارایی‌های دیجیتال‌تان یاری می‌رسانیم. خدمات ما شامل بررسی دستگاه‌های الکترونیکی، تحلیل ترافیک شبکه، بازیابی اطلاعات حذف شده و ارائه مشاوره‌های امنیتی است.
به بیان دقیق‌تر، با ارائه خدمات سریع، دقیق و قابل اعتماد جرم‌شناسی دیجیتال، خیال شما را از بابت امنیت داده‌هایتان راحت می‌کنیم. متخصصان ما با بهره‌گیری از جدیدترین ابزارها و روش‌ها، کمک می‌کنند به سرعت ریشه مشکلات امنیتی را پیدا کنید و مانع از تکرار آن‌ها شوید. تیم‌های کارشناسی ما با درک نیازهای خاص، قادر هستند راهکارهای امنیتی سفارشی را به شما ارائه دهند.
نویسنده: حمیدرضا تائبی
